Hoe kun je stoppen met piekeren?

Piekeren. Eindeloos herkauwen wat voorbij is of wat nog moet komen. We doen het allemaal. En dat maakt het leven soms erg lastig, vooral wanneer dat gedrag de overhand begint te nemen. Maar hoe kun je stoppen met piekeren? Hoe kun je jezelf bevrijden van deze regelrechte slavernij van je denkende geest en rust creëren in je hoofd?

Wat is piekeren eigenlijk?

Om te kunnen uitleggen wat piekeren precies is en waar het vandaan komt, moeten we even terug naar de oertijd. Toen leefden mensen niet in de veilige omstandigheden die wij vandaag kennen. Hun leven was vaak in gevaar, bijvoorbeeld door de aanwezigheid van wilde dieren, zoals sabeltandtijgers. En dan kon je maar beter voorzichtig zijn, uit je doppen kijken. Wie dat niet deed, werd niet oud.

Om de overlevingskansen van de mens te verhogen, zorgde de evolutie voor een oplossing. Een deel van de oermensen ontwikkelde de vecht- of vluchtreflex, een automatische reactie van het reptielenbrein en van het daarmee verbonden autonome zenuwstelsel (met ook ons tweede brein) op gevaar. Zodra iets het leven van deze oermensen bedreigde, maakte het lichaam zich klaar om te gaan vechten of te gaan vluchten. Deze mensen voelden angst en een deel van hen kon dankzij deze angst overleven. Het deel van de mensheid dat geen angst kende, overleefde sowieso niet.

Ook wij hebben nog steeds deze vecht- of vluchtreflex in ons. We hebben die dus geërfd van onze voorvaderen. Alleen: ons leven is in deze moderne tijden slechts heel zelden in gevaar. En dus reageren we veel te heftig op situaties die voor ons als bedreigend aanvoelen, zoals een conflict met onze partner, tijdsdruk op het werk of een te lange to do-lijst. We gaan angst ervaren en ons hele lichaam zal zich klaarmaken om te vechten of te vluchten, terwijl we deze keuze eigenlijk niet hoeven te maken, terwijl we meestal niet eens kunnen vechten of vluchten tegen dat wat ons bedreigt. Je zult toch geen gevecht aangaan met je baas omdat hij jou op je fouten wijst?

En dus slaan we maar aan het piekeren, een automatische reactie op die prikkels van angst. We ontwikkelden deze reactie als kind en na enkele jaren is piekeren de enige reactie geworden die onze hersenen kennen. Het is niets anders dan een verslaving. Zonder dat we het door hebben, leidt elke angstgedachte tot een eindeloze stroom aan piekergedachten. En vaak hebben die niets meer te maken met de realiteit. We zien doemscenario’s voor ons geestesoog verschijnen of we blijven onszelf eindeloos verwijten dat we ons hebben laten ompraten door die gladde verkoper. We piekeren en piekeren, maar daarmee gaan we geen stap vooruit.

Waarom lukt het niet om rationeel te blijven?

Piekeren is dus een automatische reflex, een reactie op een angstgedachte, en zorgt uiteindelijk alleen maar voor meer angst. Want doordat we irrationeel zijn tijdens dat piekeren, gaan we vooral de negatieve kant van de zaak heel zwaar in de verf zetten.

Je zou kunnen gaan denken dat je dan maar beter het rationele deel van je hersenen inzet, dat je jezelf moet vertellen dat al die angst nergens voor nodig is.

Maar ook dat werkt niet. Ons reptielenbrein, waar de angst ontstaat, is namelijk het oudste deel van onze hersenen. We hebben dit deel gemeenschappelijk met de andere dieren. En daardoor is het ook veel sterker dan de neocortex, het deel van ons brein dat rationeel kan denken. Het gaat zelfs zo ver dat het reptielenbrein de neocortex min of meer uitschakelt. Het zet haar buitenspel. Bovendien begrijpt het reptielenbrein geen woorden. Het heeft alles te maken met gevoel. En dus heeft redeneren geen zin.

Wat helpt dan wel tegen piekeren?

Aangezien ons reptielenbrein de sterkste speler is in ons hoofd, zullen we in dit brein de oplossing moeten gaan zoeken tegen het piekeren. Ons reptielenbrein staat voor voelen, niet voor denken, en dus moeten we ons daar ook op gaan richten. We moeten voelen wat er in ons lichaam te voelen is.

En daarom werkt deze prachtige techniek, gebaseerd op mindfulness, zo goed:

Zodra je merkt dat je aan het piekeren bent, keer dan terug naar de angstgedachte die dit piekeren in gang heeft gezet. Als je niet meer weet welke gedachte dit was, keer dan gewoon terug naar het gevoel van angst.
Blijf bij de angst. Voel hoe ze zich manifesteert in je lichaam. Je zult vooral sensaties van samentrekking ervaren. Meestal is dit ter hoogte van je keel (een ingesnoerde keel), van je hart en van je buik. Observeer deze gewaarwordingen, zonder meer, zonder erover te oordelen.
Hou dit anderhalve minuut vol. Blijf helemaal bij wat je voelt. Gooi geen olie op het vuur door nieuwe angstgedachten te produceren. Wees met je aandacht volledig in je lichaam.
Ga na anderhalve minuut weer verder met waar je mee bezig was. Of doe nog een ademhalingsoefening als je zou voelen dat je nog iets te geagiteerd bent, zoals nadhi shodhana:

En wat als ook dat niet werkt?

Als je ervaart dat deze techniek niet werkt, dan is de verklaring doorgaans heel eenvoudig:

Je bent niet volledig bij het voelen gebleven tijdens de 4-stappen-oefening. Je bent weer gaan denken, waardoor je de hele kettingreactie opnieuw hebt geactiveerd.

Weet vooral dat je veel zult moeten trainen, dat piekeren een ware verslaving is en dat je er niet in een week van af geraakt. Misschien ben je al 20, 30 of zelfs 50 jaar aan het piekeren. Logisch dus dat je er niet in een week mee kunt ophouden.

Blijf proberen, opnieuw en opnieuw, tot je hersenen begrijpen dat er een ander antwoord bestaat op angst, dat een andere reactie mogelijk is, en ze dit nieuwe antwoord gaan omarmen.

Doe ook voldoende ademhalingsoefeningen, zodat jouw zenuwstelsel minder snel in de stressmodus schiet. Luister daarvoor zeker eens naar deze podcast.

Mediteer daarnaast zo vaak mogelijk. Op die manier leer je de focus te behouden op één ding, en dat kan erg handig zijn wanneer je angst ervaart. Door regelmatig te mediteren ga je makkelijker kunnen blijven bij wat je voelt. In deze podcast help ik jou op weg.

Wil je meer hulp bij deze techniek tegen piekeren? Wil je leren hoe je je ademhaling inzet, hoe je mindful kunt leven en kunt starten met mediteren? Wil je het contact met je lichaam herstellen zodat je weer leert voelen en niet meer alleen denkt?

Volg dan mijn online programma ZEN. Ik leer het er jou allemaal stap voor stap.